پرداختن به باغ بازتابی است از : بستگی دیرینه انسان با طبیعت سرسبز و هم نوایی با هستی لم یزلی. در طبیعت گرم و کم آب ایران، باغ هم تمثیلی از بهشت موعود آیین هاست و هم نشانی از تعلق آدمی به زیبایی های این جهانی. مفهوم معمارانه باغ، بازتاب حس مکان یا مکانیت است، چون باغ فضایی معین به شمار می رود و تصویر کیهانی را در خود به قاب می گیرد. کاربرد طرح چهار باغ و صور مدل وار، فقط گسترشی از تصور کهن در کیهان شناسی ساکنان آسیای مرکزی بود. آفریده های کوچک اندازه ایرانیان باستان، چون قالی بهار نمای افسانه ای خسرو پرویز و ساختمان کوشک سان تخت طاقدیس واقع میان یک درخت زار، همچنین ابقاگر تصور باغ و تعلق آدمی به طبیعت بود. باغ ها به سه گونه طراحی می شوند، (هندسی، منظری،ترکیبی) که در ایران بیشتر از گونه باغ های هندسی استفاده می شود، لذا باغ ایرانی مجموعه ای همانگ و زیبا است که از آمیختگی عقلایی، فرح بخش و چشم نواز آب، گیاه، مسیر، سایه و روشن، رنگ فضا و معماری بر پایه هندسه متین و آرام شکل می گیرد.
واژه باغ در گذر زمان، به طوری که از نوشته های مورخان یونانی بدست می آید نزدیکه به 3000 سال پیش، پیرامون خانههای بیشتر ایرانیان را باغ ها احاطه کرده بودند و واژه پردیس به همان باغهای پیرامون انه ها گفته میشده است. این شیوه بعدا برای سایر ملل نیز سرمشق شده و به دنبال آن این واژه فارسی به دوردست ها رفته است. به طوری که امروزه در زبان های یونانی و فرانسوی و سامی و دیگر زبان ها نیز با تغییرات و دگرگونی هایی به کار برده می شوند. علامه علی اکبر دهخدا درباره معنی واژه پردیس می نوسید: پردیس لغتی است ماَخوذ از زبان مادری (پارادئزا) به معنی با غ و بستان و از همین لغت است پالیز فارسی و فردوس معرب، این واژه که در اوستا دو بار بکار برده شده از دو جز ترکیب یافته، یکی "پیریری"[1] به معنی پیرامون و دیگری "دئزا"[2] به معنای درختکاری و گلکاری پیرامون ساختمان میباشد.
باغ، تجلی پیوند نزدیک میان تمدن و طبیعت و مکانی برای بهره گیری از اندیشه و احساس است، به همین دلیل تصور آرمانی جهان و یک بهشت به معنای لغوی کلمه به حساب می آید. عناصر تشکیل دهنده باغ شامل : آب، درختان و نباتات، گذر، دیوار، ورودی ها و کوشک میباشد.
واژه باغ در پهلوی پالیز و در فارسی دری هم به کار رفته است. در دوره هخامنشیان و بعد از آن در سرتاسر ایران تعداد بی شماری باغهای بزرگ و باشکوه وجود داشته، این گونه باغ ها که در یونان آن روز وجود نداشت مردم آن سامان و دیگر کشورها را جالب نظر آمده و همان واژه فارسی را نیز به کار بدهاند.
امروزه این واژه در زبان یونانی به صورت "پاراداسیوس" به معنی باغ و در زبان فرانسه به صورت پاراداسیس و در زبان انگلیسی به صورت پارادایز به معنی بهشت به کار برده می شود. نام دیگر این فضای سرسبز و دل انگیز باغ است. باغ هم واژه ای فارسی است که در پهلوی و سعدی نیز به همین شکب باغ بکار بده می شود. باغ هم واژه ای مشترک در فارسی و تاری می دانند و بعضی نیز برآنند که این واژه در اصل تازی بوده و جمع آن "بیغان" می آورند، حال آنکه این واژه قطعا فارسی است و از فارسی به دیگر زبان ها رفته است. ایرانی ها از قدیم الایام به ساختن باغها و باغچهها در حیاتها و دور و بر بنا علاقه خاصی داشتند. شاید خاطره میهن اصلی و خاستگاه قوم آریا منشا این علاقه خاصی داشته اند. آن ها باغچه هایی را که در اطراف بنا می ساختند "په اره دئسه" مینامیدند که به معنای پیرامون دژ یا "دیس" بود. دیس[3] یعنی بنا و کسی را که دیس می ساخت "دیسا" یعنی بنا مینامیدند. فرمانروایان شهرهای داخل ایران یا شهر های قلمرو شاهنشاهی ایران در خارج، همه مم به ساختن چنین باغچه هایی بوده اند. مثلا یکی از این "په اره دئسه ها" یا پردیس ها در تخت جمشید بود که خشایار شاه در هنگام بر شمردن نام بناهایی که ساخته، از آن یاد کرده است. واژه پردیس به معنای بهشت در زبان عربی به فردوس و در زبان های دیگر به پارادایز تبدیل شده و خرم و زیبا مجسم می شده است. ما برای این مفهوم واژه های جنت، فردوس، بهشت یا رضوان را بکار می بردیم. در فارسی قدیم واژه پالیز هم به همین معنا بوده است. چنان که فردوسی گفته است "وز آنجا به پالیز بنهاد روی" .در بهشت کوثر هست و درختان و گل ها و جویبارها و در باغ نیز آب روان خوش و گل های زیبا و درخت هایی که میتوان در سایه آنها آرمید و این همه محصور در دیواری که مانع ورود جهنمیان به آن میشود.
جشن نوروز در واقع جشن روییدن گل و گیاه است و گرامی داشتن گل و بزرگداشت نوروز با هم بستگی دیرینه دارند. ایرانیان بر سفرهای که در نوروز میگستردهاند، گل مینهادند. نقوش مربوط به گل و گیاه و آب در اولیهترین آثار مکشوفه بویژه در ظروف سفالی قرنهای کهن خبر از اهمیت حضور آنها در زندگی انسانها در استقرارهای اولیه دارند. نقوش برجسته متعلق به کاخ آشور بنیپال پادشاه آشور بین سالهای 669 و 630 قبل از میلاد کشف شده و در نینوا (موجود در موزه بریتانیا) و خبر باغهای معلق بابل اهمیت باغ در ساختار شعرهای کهن را میرسانند.
باغهای معلق بابل که به وسیله بخت النصر، برای همسر ایرانی وی، دختر فرمانروای ماد احداث شدهاند. بر طبق اصول طرح پارادیس ایجاد گردیده، به طوری که از نظمی خاص و الگویی مناسب برخوردارند و تا زمان اسکندر هم به جای مانده بوده است. پردیس اخیرا کشف شده از پاسارگاد که احتمالا اولین طرح اجرا شده از "باغ اندر باغ" عظیم شهر، پایتخت ناتمام کوروش بوده و نیز وصف پردیس کوروش جوان در شهر ساتراپ نشین غرب ایران که "گزنفون" نقل می کند، دیگر نمونه های کافی برای نمایش ولو نه خیلی روشن از رابطه ساختار باغ و شهر در شهرهای طراحی شده هخامنشیان می باشد، بدان جهت نبود که یونانیان، هخامنشیان را بزرگترین باغسازان جهان می دانند. بر روی سفال بدست آمده از شوش و تخت جمشید نقش استخر آب و باغ و تک درخت ها دیده می شود. نقوش سنگی برجسته درختان سرو و کاج و نخل بر روی دیوارهای تخت جمشید نیز نمایانگر فراوانی این نوع درختان در باغ های آن دوره و احترامی است که مردم برای درخت و سبزه قائل بوده اند. سابقه پردیس های ایران به قرن چهار و نیم میلادی برمی گردد. این عنوان بر باغ هایی اطلاق می شده که برای تفریح عموم احداث می گردید.
پایان نامه معماری باغ
درباره این سایت